LAPORAN
B.SUNDA
DONGENG
MITOS/
MITE
Disusun
ku
:
Annisa
Siti Zulfah
Azizah
Sahir
Bagus
Prasetya Ramadhan
Evi
Nurhaeni
Finla
Evita Sari
Selvi
Puspita Handayani
Syifa
Huwaida
Kelas
:
XI IPA 2
SMAN
1 KLAPANUNGGAL
Jl.
Raya Terusan Bojong Klapanunggal Kec. Klapanunggal Kab. Bogor 16820
NSS.301020232173.
NPSN.20276388. Email:smanklapanunggal@gmail.com
2016
Latar
Belakang
Mité
nu asalna ti luar nagari umumna geus robah jeung ngolah salajengna,
jadi teu aneh alatan prosés adaptasi ka ngarobah kali. Nurutkeun
Moens-Zoeb, Jawa teu saukur nyokot mitos ti
India, tapi ogé geus diadopsi minangka dewa dewa Hindu Jawa.
Pengertian
Dongéng
mité
nyaéta dongéng anu nyaritakeun lalampahan hiji jalma anu
dianggap karamat
ku masarakat. Umumna dongéng mite téh raket patalina
jeung kepercayaan masarakat kana alam gaib. Carita
dina mite umumna ngalalakonkeun kajadian alam dunya, manusa, jeung
ayana nu maot. Aya
ogé mite anu nyaritakeun ciri khas sasatoan, wangun
topografi, jeung tanda-tanda
alam. saperti sangu
jeung jagong.
Ciri
Khas
Palaku
utama dina dongeng
mité
biasana dewa, manusa, jeung pahlawan dina
carita
supranatural.
Salaku
hal anu
suci, mitos umum dijieun ku pangawasa atawa imam / pendeta pisan
deukeut ka agama atawa rohani. Dina masarakat mité
anu
disebarkeun,
biasana dianggap salaku mité
minangka carita nu bener kajadian dina jaman baheula.
Tujuan
Pada
dasarna,
dongeng
mité
nu
urang baheula kungsi tujuan alus pikeun kalangsungan
hidup ka turunanna.
Aya
jelema anu percaya mité
ieu, aya ogé jalma nu teu percaya. Lamun
mité
ieu dibuktikeun bener, mangka jelema anu percaya ngarasa untung. Tapi
lamun mitos teu bebeneran, mangka umum bisa disiksa.
Dongeng mité
dipercaya jadi ajaran karuhun urang ngeunaan naon teu ngalakukeun
dina raraga teu pencét wewengkon.
Jenis
– Jenis
Mité
penciptaan
:
ngandung peristiwa terciptana
sesuatu, misalna
tentang cikal-bakal seorang raja, yaitu makhluk anu
diturunkeun
ku
dewa dari kayangan atawa
makhluk
anu
lahir
dari perkawinan manusia jeung
bidadari.
Mité
asal-usul
:
ngandung
peristiwa anu
terciptana
proses terbentukna
sesuatu,
misalna, tentang terbentukna
sabuah
pulau,
terbentukna tempat pemukiman anu
didirikeun
ku
nenek moyang anu engkena menjadi kesejarahan jeung
kanyamanan
keur
penduduk seperti "Riwayat Jambi".
Fungsi
Fungsi
mité
dina
kahirupan sosial jeung budaya masarakat nyaéta
:
Pikeun
ngamekarkeun simbol anu bermakna jeung ngajelaskeun fenomena
lingkungan maranéhanana nyanghareupan.
Salaku
cecekelan pikeun ngarojong masarakat ka piara solidaritas sosial
antara anggota kituna bisa saling ngabedakeun antara hiji komunitas
jeung nu sejen.
Salaku
alat paling éféktif atikan, utamana pikeun nguatkeun jeung
nanamkeun nilai budaya, norma sosial jeung kapercayaan tangtu.
Unsur
– Unsur
Tema
→ masalah
inti anu mangrupa dasar pikeun cerita.Tema mitos carita nu dewa jeung
misteri
tempat
Latar→
informasi
kasang tukang dina carita anu ngécéskeun mana carita lumangsung.
Salaku conto netepkeun lokasi carita dina karajaan, di kampung, di
leuweung, di basisir, di sawarga.
Latar
waktu→
netepkeun
hiji waktu lamun kajadian dina dongeng, contona isuk-isuk, dina
jaman baheula, peuting, pikeun taun, di Panonpoé Tilelep.
Latar
Suasana→
netepkeun suasana
dina dongeng.
Contona,
latar nyaéta atmosfir urang hirup di karapihan jeung kamakmuran,
urang hirup di sieun alatan kejem, raja leuweung jadi rame sanggeus
Purbasari tinggal aya.
Tokoh
→ jalma
atawa
pihak anu ngalalakon dina hiji carita.
Gambar
dina
mite
bisa sato, tutuwuhan, manusa, dewa.
Galur
→ jalan
carita atawa runtuyan carita, kajadian anu sambung-sinambung pikeun
ngawangun jadi hiji lanjeureun carita. Galur dihartikeun runtuyan
jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku pangarang ti mimti nepi
ka pungkasan jalan carita.
Sacara
umum, aliran ieu dibagi kana tilu rupa :
Galur
maju
Galur
mundur
Galur
campuran
Sudut
pandang
→ kumaha
pangarang nunda dirina dina carita, atawa dina basa sejen ti titik di
mana kuring nempo carita. Sudut pandang ieu penting pikeun kualitas
carita. Sudut pandang ieu umumna dibagi dua :
→ ngarang
tindakan minangka jalmi kahiji anu bisa jadi karakter utama jeung
tokoh tambahan dina carita.
→ pangarang
téh leuwih ti carita jeung teu kalibet langsung dina carita.
Pangarang ngagambarkeun karakter dina carita ku mentioning ngaran
karakter atawa hiji jalma katilu ngomong yén "manéhna,
maranéhanana anu".
Amanat
atawa talatah moral
→ nilai
anu dikandung dina carita jeung nyebutkeun yen maca meunang palajaran
ti carita.
Majas
(Gaya Basa)
→ gaya
basa diaolog di dipake dina dongeng ieu.
→ unsur
ekstrinsik aya faktor luar anu mangaruhan kreasi artikel atawa karya
sastra. Hal ieu bisa ceuk unsur ekstrinsik subjektif milik ka panulis
anu bisa agama, budaya, sosial, motivational, encouraging hiji karya
sastra dijieun.
Unsur
ekstrinsik dina carita
biasana di antarana
:
Budaya
jeung nilai nu
dianut
Tingkat
atikan.
Kaayaan
sosial di masarakat.
Ageman
sarta kapercayaan.
Pulitik,
ékonomi, hokum.
Contoh
– Contoh Dongeng Mitos/Mité
Leuwi
Onom (Ma Onom)
Nyi
Roro Kidul
Pohon
Pangabul Permohonan
Dongeng
Dewi Sri
Dongeng
Munjung
Dongeng
Maung
Kajajadén
Dongéng
Ngipri.
Carita
Mado-Mado
atau Marga di Nias (Sumatra Utara)
Cerita
barong di Bali
Carita
pamindahan
Gunung Suci Mahameru (di
India ku
para dewa ke Gunung Semeru anu
dianggap suci ku
orang
Jawa dan Bali)
Nyi
Roro Kidul
Kacaturkeun
jaman baheula aya hiji awéwé, anu kacida geulisna tur kasaktiannana
gé taya nu nandingan. Ngan hanjakalna, éta awéwé téh
sarakah, ngabogaan 99 salaki, tapi kebéannana maraot dina peutingan
panganténan. Cenah mah , dipaéhan ku sabangsa oray nu kaluar
tina larangan Nyi Putri.
Kasaktian
jeung kageulisan Nyi Putrinepi ka hiji lalaki nu apaleun kana rusiah
Putri. Tuluy baé ngalamar jadi salaki Nyi Putri nu saratusna. Pikeun
ngéléhkeun Nyi Putri, salakina puasa tur tapa geni. Dina hiji
peuting, salakina kawénéhan nangkeup oray nu kaluar tina larangan
pamajikannana. Tapi Nyi Putri kaburu hudang bari ngamuk, nepi ka
garelut. Tarung salaki jeunf pamajikan téh regot kacida. Nu antukna
keris Nagasastra, nu ngawujud oray téh bisa karebut ku salakina.
Ceuk sakaol, keris Nagasastra téh mibanda sifat jahat. Sing saha baé
nu ngabogaan éta keris, éta jalma ngagem élmu sasar, nu teu
luyu jeung papagon agama.
Sanggeus
éta keris di ckel ku salakina, Nyi Putri lumpat sataker kebek. Ku
salakina diudag nepi ka sisi basisir Laut Kidul. Tapi teu beunang
sabab Nyi Putri kaburu ngajeburkeun manéh ka laut. Sanajan Nyi Putri
geus éléh, tapi manéhna embung sadar tur teu narima éléh,
kalah kabur ka tengah laut miboga niat hayang naklukeun sarta
ngawasa alam dunya. Sabada tilem ka jero laut Nyi Putri katelah
Nyi Roo Kidul.
Nepi
ka kiwari, upamana aya jalma nu sombong tur adigung-adiguna sarta
goréng adatna tur kalindih, ceuk sakaol mah Nyi Roro Kidul sok wera,
sabab ngarasa kasaing tur kalindih. Cek sakaol ogé, cunah upama
pareng rék ngalanto ka Laut Kidul teu menang maké baju rupana
beureum , sabab ceunah sok aya ombak anu kacida gedéna. Lian ti éta,
nu datang ka Laut Kidul ulah mawa péso nu tungtung gagangna aya
tandukan, boh nu leutik boh nu gedé, sabab ku cara kitu gé, Nyi
Putri ngarasa kalindih tur ngarasa aya saingana. Sabab ngarasa dirina
nu pangheulana boga éta péso sarta nganggap dirina Ratu Alam Dunya
nu pang punjulna sa jagat raya.
Ratu
Inten
Seueur
nu nganggap yén carios Ratu Inten Déwata téh mung saukur dongéngan
legénda wungkul, margi taya buktos nu pasti atanapi data émpiris nu
leres-leres tiasa dipercanten. Sanaos kitu, carios Ratu Inten Déwata
masih tetep ngarupikeun dongéng karuhun nu masih dipercanten ayana,
utamina ku masarakat Tarogong, Garut, salaku carita sasakala karuhun
karajaan Timbanganten.
Taun 50-an pribados kantos ngahaja
ngadongkapan ka sababaraha situs nu dianggap patilasan karajaan
Timbanganten. Di antawisna lokasi Korobokan, Cipanas, sareng Gunung
Putri. Hanjakalna, maksad ngajugjug ka puncak gunung Guntur mah teu
laksana, jalaran kaayaan kaamanan waktos harita pikarisieun, ku
mahabuna gorombolan.
Waktos ngajugjug ka lokasi Korobokan teu
tebih ti kacamatan Tarogong kiwari, taun 50-an mah masih kénéh aya
seueur gundukan batu. Katingal pabalatakna gundukan babatuan,
sapertos patilasan bangunan lami. Sabudeureunnana seueur kakaian
sarupaning tatangkalan arageung, pacampur jeung eurih. Oge aya
sababaraha kuburan lami nu teu kapiara, pating solengkrah. Éta
lokasi téh aya dina pasir luhur bukit alit. Leumpang ka punclutna
téh asa capé da nanjak.
Cenah di éta lokasi téh aya dugaan
patilasan karajaan Timbanganten. Nanging upami urang kadinya waktos
ayeuna tahun 2008 mah, eta situs teh tos moal katingal deui. Nu aya
mah seueur bangunan enggal diantawisna bangunan sakola sareng
bumi-bumi mani pasedek-sedek. Teu kapendak deui gundukan-gundukan
batu nu kapungkur kungsi diduga patilasan karajaan Timbanganten.
Di
puncak Gunung
Putri, mun urang nyawang ka palih wetan sareng kidul, plung plong
pikawaaseun. Palih wetan, dihandap teu tebih, katingal atra pamandian
Cipanas, rada tebihan wetaneunana muncunguk kacamatan Tarogong. Palih
kidul rada tebih, nanging eces katingal bumi-bumi, bangunan, sareng
masjid Agung Garut. Pantes, sareng kasawang ieu tempat teh taya sanes
dalah situs patilasan kanjeng Ratu Inten Dewata nu kantos ngababakan
di ieu tempat.
Karajaan Timbanganten teh sakawitna puseur
dayeuhna teh di Korobokan, lajeng ngalih ka Tarogong saparantosna
gunung Guntur bitu. Karajaan Timbanganten kalebet nagara madeg
mandiri, hartina teu kaereh/kajajah ku nagara deungeun. Tanahna subur
makmur gemah ripah lohjinawi, murah sandang murah pangan, rea ketan
rea keton. Sepi paling towong rampog teh lain ukur ngan babasan.
Rajana katelah Rangga Lawe, hiji raja nu adil palamarta, gede wibawa
tur dipikacinta ku rahayatna.
Saleresna nu kedah nyekel kadali
pamarentahan teh sanes Rangga Lawe, nanging rakana nu kasebat Ratna
Inten Dewata. Hiji istri geulis camperenik, salirana jangkung alit,
kulitna koneng. Rambutna hideung meles galing muntang bawana ngajadi.
Tapi anjeunna teu hoyongeun nyepeng karajaan, kalah dipasrahkeun ka
raina Rangga Lawe, hiji jajaka nu dedeg sampe rupa hade rancingeus,
pertentang tur parigel.
Ceuk sakaol, sateucanna Rangga Lawe
jeneng raja, nu nyepeng karajaan Timbanganten teh ramana suargi nu
jenengan Rangga Raksa Nagara. Ti parameswari Dewi Gandani anjeunna
kagungan dua putra. Nu cikal jenengannana Ratna Inten Dewata, ari
raina mah Rangga Lawe.
Sawaktos raja sepuh bade ngantunkeun
alias tilar dunya, kantos mantenna masihan bewara dina hiji riungan
rehna mantenna bade masrahkeun karajaan Timbanganten ka putrana nu
cikal nyeta Ratna Inten Dewata, margi kitu aturan buhun karuhunna.
Nanging kalayan lantip, Ratna Inten Dewata ngawaler:
“Abdi
parantos kedal ucap, seja ngalaksanakeun kereteg hate, upami
diparengkeun abdi panjang umur, Ama sareng Ibu parantos teu aya, abdi
hoyong nyirnakeun pikir, ngahenang-ngahening nyorangan ngababakan.
Cindekna teu hoyong kadali pamarentahan. Kukituna, sanes nampik
pangasih Ama, bawiraos sae pasihkeun bae ieu karajaan teh ka pun adi
Rangga Lawe. Kalintang pantesna upami pun adi jadi raja, hiji jajaka
pertentang, gede wawanen, perceka dina sagala rupa hal. Tah, ku
kituna ka rayi Lawe, prak geura tampa amanat jeung kaasih ti Ama
jeung ti lanceuk. Geura cekel ieu karajaan Timbanganten”.
Heuleut
sababaraha waktos, lajeng Ratna Inten Dewata angkat ka gunung Kutu nu
kiwari disebat gunung Guntur, disarengan ku Ki Rambut Putih, nu
bumela ngaping ngajaring sang putri. Mangtaun-taun marantenna
ngababakan di hiji tempat nu katelah Babakan Putri. Tempat nu
kalintang pikabetaheun. Hawana seger. Komo mun pareng kekembangan
nyambuang sarareungit.
Manuk-manuk
recet disarada. Ngerelekna sora pancuran nu ngocor kana empang matak
betah tumaninah.
Hiji mangsa karajaan Timbanganten mayunan
cocobi nu kalintang ageungna. Nyeta halodo panjang, dugi ka
masyarakat karajaan Timbanganten tigerat kakirangan cai. Aya usulan
ti para gegeden karajaan supados ngadamel bendungan cai, sumber caina
nyandak atanapi ngabedol babakan Putri nu waktos harita ngarupikeun
padepokan Ratna Inten Dewata.
Kalayan
teu ngemutkeun kumaha mamanahan sareng pamadegan ingkang raka, Rangga
Lawe nyaluyuan pikeun ngabongkar babakan Putri, nu caina engke baris
dikocorkeun ka bendungan Karajaan
Timbanganten. Tempat anu dipikabetah ku Ratna Inten Dewata teh lajeng
dibukbak, teras didamel tambak, teu tata pasini heula kanu
kagunganana.
Ratna
Inten Dewata kalintang benduna. Dadak dumadak langit angkeub nutup
buana Timbanganten jeung sabuderna. Kawitna mah rahayat Timbanganten
suka bungah. Angot Rangga Lawe mah, dikintenna hujan bakal turun,
katurug turug tambak cai tos bade rengse.
Tapi kasuka jeung
kabungah harita keneh sirna, sabab ngadak-ngadak taneuh oyag. Gunung
Guntur bangun nu ngaguruh. Lini gede mimiti karasa. Taneuh inggeung.
Gelap pating burinyay. Bumi genjlong asa digunjang ganjing. Gunung
Guntur ngabudalkeun batu pating saliwer. Langit asa tungkeb. Pating
jelegurna sora gelap dina ponclot gunung Guntur beuki motah.
Tatangkalan pating dorokdok raruntuh, pareunggas katebak angin tarik
naker.
Geus kitu mah kakara rahayat Timbanganten ngarasa
gimir. Bur-ber ka ditu kadieu. Pating jarerit, pating koceak. Rangga
Lawe kakara sadar, yen eta kajadian kitu teh mangrupa bebendon ti
dewa, dumeh geus wangkelang bedegong ka nu jadi lanceuk. Cul anak
pamajikan, Rangga Lawe seja milarian Ratna Inten Dewata, rek mundut
dihapunten. Mantenna moal sugema, upama teu amprok heula jeung nu
jadi lanceuk.
Kersaning Hyang Widi, Rangga Lawe tepang jeung
Ratna Inten Dewata. Kudupruk bae anjeunna nyuuh kana dampal sampean
Ratna Inten Dewata, sabari nyarios dumareuda
”Duh,
Mbok, hapunten jisim kuring rumaos lepat. Ieu teh bebendon Hyang Widi
ka jisim kuring, nu bedang wangkelang ka salira Mbok”.
Satutasna
Ratna Inten Dewata ngahampura kana kalepatan Rangga Lawe,
ngadak-ngadak lini teh eureun. Gunung Guntur teu ngutahkeun deui
leutak panas. Batu gede, batu leutik geus taya nu pating belewer
deui. Langit ngadak-ngadak lenglang, angin leler. Ciri Dewata
nyakseni kana kabersihan hate Ratna Inten Dewata.
Ceuk sakaol,
Ratna Inten Dewata sareng Ki Rambut Putih lajeng arangkat ka palih
wetan nu dituju nyeta gunung Talagabodas ayeuna, duanana maksad
neraskeun ngasakeun tatapana. Sarta didinya pisan marantenna
tarilem.
Ari Rangga Lawe mah, angkat ka hiji tempat nu seueur
kokocoran cai. Rangga Lawe nya ngababakan deui. Lila-lila eta babakan
teh beuki rame batan Korobokan kapungkur. Nepi ka kiwari babakan
enggal teh katelah Tarogong. Korobokan nu kapungkur kantos janten
pusat dayeuh Timbanganten, janten leuweung da teu dipirosea deui.Tapi
ari ngaranna mah masih keneh tug nepi ka ayeuna.
Mitutur catur
kapungkur, Rangga Lawe nu dijenengkeun raja deui ku rahayat Tarogong,
sabada bumen-bumen di dinya, tilem teu ngantunkeun tapak. Cipanas
ayeuna jadi pamungpungan ti mana mendi, mangrupa wewengkon
pariwisata. Boh keur sukan-sukan, atawa ngadon tatamba pangpangna
caina matih pikeun nu katarajang kasakit kulit. Nya kitu deui
Tarogong ayeuna leuwih rame batan kampung Korobokan. Padahal
samemehna mah Korobokan teh puseur dayeuh karajaan Timbanganten. Tapi
ayeuna mah ukur ngaran kampung. Tarogong mah beuki lila beuki rame.
Garut katelah jadi Kota Inten.
DAFTAR
PUSTAKA